Dlaczego ten temat jest tak ważny? 

Opieka nad osobą z demencją to codzienne wyzwania – zarówno fizyczne, jak i emocjonalne. Jednym z trudniejszych momentów bywa pojawienie się nietrzymania moczu (inkontynencji). Dla wielu rodzin to temat krępujący, budzący zakłopotanie, czasem nawet złość. 

Pamiętajmy jednak: inkontynencja jest naturalną konsekwencją choroby, a nie „winą” chorego. Im lepiej rozumiemy jej mechanizmy i znamy sposoby reagowania, tym łatwiej zachować spokój, troskę i godność – zarówno osoby chorującej, jak i opiekuna. 

Dlaczego inkontynencja w demencji wygląda inaczej? 

Nietrzymanie moczu w starszym wieku jest dość powszechne, ale u osób żyjących z demencją przebiega w szczególny sposób. Wynika to nie tylko z obniżonej sprawności mięśni zwieraczy, lecz także z zaburzeń pamięci, orientacji i funkcji wykonawczych. 

Osoba z demencją może: 

• zapominać, że trzeba iść do toalety, 

• dojść do łazienki, ale nie zdjąć spodni czy bielizny, 

• nie radzić sobie z guzikami czy zamkami, 

• zapominać drogę do toalety, szczególnie w nocy, 

• załatwiać się w nieodpowiednich miejscach (np. do kosza na pranie czy do kosza na śmieci), 

• w ogóle nie sygnalizować potrzeby oddania moczu. 

To oznacza, że każdy chory wymaga indywidualnego podejścia, z uwzględnieniem dotychczasowych nawyków, otoczenia i stanu zdrowia – nie tylko etapu demencji. 

Co dzieje się w organizmie? (fizjologia) 

Oddawanie moczu to złożony proces, w którym uczestniczą: 

• pęcherz moczowy – gromadzi mocz, 

• mięśnie dna miednicy i zwieracze – utrzymują kontrolę, 

• mózg – decyduje, kiedy i gdzie można się załatwić. 

W demencji przepływ informacji jest zaburzony: 

• osoba nie odczytuje prawidłowo bodźców z pęcherza, 

• nie łączy ich z koniecznością pójścia do toalety, 

• zapomina drogę lub zasady korzystania z łazienki, 

• pęcherz może nie opróżniać się do końca, co zwiększa ryzyko nawracających zakażeń układu moczowego. 

Nawet sprawny fizycznie senior może więc doświadczać inkontynencji – wpływają na to czynniki neurologiczne, środowiskowe i emocjonalne. 

Prawdziwy cel opieki 

Celem nie jest tylko „suchość”. Najważniejsze to jak najdłużej wspierać umiejętności, które chory nadal posiada. 

• Jeśli potrafi dojść do toalety – wspieraj, nie wyręczaj. 

• Jeśli problemem jest ubranie – zamień guziki na gumkę lub rzepy. 

• Jeśli gubi drogę – wyraźnie oznacz łazienkę i zamontuj lampki nocne (czujniki ruchu). 

• Jeśli potrzebuje pomocy – pomagaj tylko tam, gdzie to konieczne. 

Dobre wsparcie podtrzymuje poczucie niezależności, zmniejsza frustrację i poprawia jakość życia. 

Jakie rozwiązania masz do dyspozycji? 

1. Wkładki urologiczne – przy lekkim nietrzymaniu, gdy osoba nadal korzysta z toalety. 

2. Majtki chłonne – wyglądają jak zwykła bielizna; zapewniają dyskrecję i wygodę. Sprawdzają się u osób mobilnych i pomagają utrzymać samodzielność. U mężczyzn wprowadzaj stopniowo (często nie mają doświadczeń z wyrobami chłonnymi). 

3. Pieluchomajtki – przy dużej inkontynencji, całkowitym braku kontroli lub u osób leżących. 

4. Podkłady chłonne na łóżko/krzesło – dodatkowa ochrona przy drzemkach, w nocy i podczas pielęgnacji. 

Wybór zależy od stopnia demencji, mobilności, komfortu chorego i możliwości opiekuna. Kieruj się zasadą: tak dobrać produkty i środowisko, by jak najdłużej utrzymać sprawność w tym obszarze. 

Plan dnia i środowisko – co realnie pomaga? 

• Stały harmonogram toalety (np. co 2–3 godziny, zawsze po przebudzeniu i przed snem). 

• „Prompted voiding” – delikatne przypominanie i pytanie: „Czy chcesz iść do toalety?”. 

• Oznaczenia: kontrastowa deska sedesowa, duża tabliczka „ŁAZIENKA”, drzwi nie na klucz. 

• Dostęp: usuń przeszkody, zadbaj o oświetlenie ciągów nocnych. 

• Ubrania łatwe do zdjęcia: spodnie na gumce, brak skomplikowanych zapięć. 

• Nawodnienie: małe porcje regularnie; ogranicz napoje tuż przed snem. 

• Uwaga na kofeinę i alkohol (mogą nasilać parcia); zadbaj o regularne wypróżnienia – zaparcia pogarszają objawy pęcherzowe. 

Zakażenia układu moczowego (ZUM) – zapobieganie i wczesne sygnały 

U osób z demencją ZUM są częste i mogą przebiegać nietypowo – zamiast skargi na ból pojawia się niepokój, lęk, nagłe reakcje, zmiany mimiki. 

Dlaczego dochodzi do ZUM? 

• niepełne opróżnianie pęcherza, 

• zbyt mała ilość wypijanych płynów, 

• zbyt długo noszone, mokre produkty chłonne, 

• podrażnienia skóry w okolicach intymnych. 

Nietypowe objawy u osoby z demencją: 

• nagłe pogorszenie orientacji, „otępienie z dnia na dzień”, 

• senność lub pobudzenie, 

• brak apetytu, 

• zmiana zapachu lub barwy moczu, gorączka lub dreszcze. 

Profilaktyka: 

• podawaj płyny regularnie, w małych porcjach, 

• dbaj o higienę i częstą zmianę wyrobów chłonnych, 

• stosuj kremy barierowe chroniące skórę przed działaniem moczu/kału, 

• obserwuj zachowanie i reaguj na nagłe zmiany, 

• regularnie wykonuj badanie ogólne moczu i konsultuj wyniki z lekarzem. 

Ważne: nie podawaj leków (w tym antybiotyków) bez konsultacji z lekarzem. 

Kiedy pilnie skontaktować się z lekarzem? 

• gorączka ≥ 38°C, dreszcze, ból w okolicy lędźwiowej lub podbrzuszu, 

• krew w moczu, silny ból przy oddawaniu moczu, 

• gwałtowna zmiana zachowania/świadomości, 

• odwodnienie (suchość w ustach, senność, bardzo ciemny mocz) lub uporczywe wymioty. 

Emocje i relacja – o czym pamiętać?

Inkontynencja budzi wstyd – zarówno u osoby chorej, jak i u opiekuna. Pomaga postawa pełna cierpliwości, akceptacji i profesjonalizmu. 

• Nie oceniaj – to konsekwencja procesu neurodegeneracyjnego. 

• Zachowaj spokój – ton głosu i mimika wiele znaczą; traktuj sytuację jako element waszej codzienności. 

• Mów delikatnie – unikaj słów zawstydzających; proponuj konkretne rozwiązania („Pójdźmy teraz do łazienki”). 

• Chwal za sukcesy – np. gdy bliski sam trafi do toalety. 

Jak zadbać o siebie? 

Opieka nad osobą z demencją jest obciążająca. Inkontynencja to dodatkowe obowiązki: pranie, zmiany, nocne czuwanie. 

• Masz prawo do zmęczenia. 

• Szukaj wsparcia – w rodzinie, w grupach opiekunów, u specjalistów. 

• Korzystaj z przerw i odpoczynku (opieka wytchnieniowa, dyżury rodzinne). 

• Dbaj o własne zdrowie i nawodnienie – nie tylko o chorego. 

10 drogowskazów dla opiekuna osoby z demencją i inkontynencją 

1. Obserwuj rytm dnia – zapisuj, kiedy pojawiają się „wypadki”. 

2. Wprowadź harmonogram – zachęcaj do toalety o stałych porach. 

3. Pomagaj tylko tam, gdzie trzeba. 

4. Ułatw dostęp do toalety – światło, oznaczenia, brak przeszkód. 

5. Dostosuj ubrania – spodnie na gumce zamiast guzików. 

6. Dobierz odpowiedni produkt chłonny. 

7. Dbaj o higienę skóry – mycie, delikatne osuszanie, kremy ochronne. 

8. Pamiętaj o nawodnieniu. 

9. Uważaj na ZUM – obserwuj nietypowe objawy. 

10. Dbaj o siebie – masz prawo do wsparcia i odpoczynku. 

Produkty chłonne to narzędzia. Najważniejsze jest patrzenie na Twojego bliskiego – jego możliwości i potrzeby – i krok po kroku dostosowywanie wsparcia. Twoja uważność i cierpliwość to najlepsze „lekarstwo” na codzienne trudności. 

Literatura:  

1. Bidzan, L. (red.) (2017). Otępienia. Kompendium dla lekarzy i opiekunów. Gdańsk: Via Medica. 

2. Kędziora-Kornatowska, K., Muszalik, M. (2010). Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne. Warszawa: PZWL. 

3. Parnowski, T. (red.) (2019). Psychogeriatria. Warszawa: PZWL. 

4. Kocemba, J., Grodzicki, T. (red.) (2018). Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Warszawa: PZWL. 

5. Raport NIK (2020). Opieka nad osobami starszymi niesamodzielnymi. Warszawa. 

6. Materiały Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego i Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego (broszury dla opiekunów).